Pak vjet më parë, kur lënda e interpretimit u instalua për herë të parë në kurrikulumin e Degës së Gjuhës Angleze në Universitetin e Vlorës, në leksionet e mia të interpretimit tentova të përdor termat interpretim i njëkohësishëm për interpretimin simultan dhe interpretim i njëpasnjëshëm për interpretimin konsekutiv.
Në shënimet e printuara që u lëshoja studentëve i vendosja gjithmonë të dy termat krah për krah për të parë se cili do të mbijetonte dhe cili do të zinte vend në të folurën spontane të studentëve. Termat e huazuar simultan dhe konsekutiv u përdorën me më shumë lehtësi dhe shumë më shpesh sesa fjalët shqipe.
Arsyeja ishte një: ndikimi i gjuhës angleze.
Megjithëse, deri në njëfarë mase, mund t’i lejojmë vetes të huazojmë dhe të shqipërojmë fjalë nga gjuhë të tjera, nuk është mirë t’i shtrembërojmë ato dhe t’u krijojmë versione të tjera. Fjala simultan ka qenë e përdorur më parë në gjuhën shqipe në një tjetër kontekst.
Mësuesit e matematikës nëpër shkolla të mesme nisën ta përdorin këtë fjalë për të nënkuptuar një provim që kryhej papritur e papandehur, njëkohësisht me zhvillimin e orës së mësimit, për jo më shumë se gjashtë nxënës nga klasa.
Më vonë kjo mënyrë e kontrollit të njohurive joshi edhe mësues të lëndëve të tjera, të cilët nisën menjeherë ta përdornin atë rregullisht. Kështu ndodhi që simultani nuk iu nda më orëve të mësimit dhe ishte në gjendje t’u çonte mornica edhe nxënësve më të mirë. Problemi nuk qëndron këtu, por në diçka tjetër. Dikur dikush e dëgjoi gabim fjalën simultan dhe nisi të thoshte simultant, me “t” në fund. Ndoshta ai person ka qenë njeri me rëndësi, sepse versioni simultant u përhap si gripi, u përcoll në të folurin e përditshëm, u shqiptua në klasë, u shkrua nëpër dokumenta dhe u përdor aq shumë saqë sot fjala simultan tingëllon gjë e re për veshin e shqipfolësve.
Ka ndodhur e njëjta gjë që ndodhi edhe me shprehjen “e ka humbur busullën”, për të nënkuptuar që dikush e ka humbur orientimin, e ka humbur drejtimin, është hutuar. Dikur dikush e dëgjoi gabim, e përdori gabim, e përcolli gabim dhe sot mbërrin tek ne në formën e ka humbur pusullën; se ç’lidhje ka midis humbjes së një pusulle, që është një letër, dhe hutimit, nuk dihet.
Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe nuk e përmban fjalën simultan (dhe aq më pak simultant), gjë që më bën të hipotezoj se duhet të ketë hyrë në gjuhën shqipe pas periudhës së vjeljes së fjalëve për të formuar këtë fjalor, ose duhet të ketë qenë fjalë tepër e re për të rënë në sy në atë kohë.
Sido që të jetë, në të gjitha gjuhët nga të cilat kjo fjalë mund të jetë huazuar, nuk ekziston një gërmë “t” pas morfemës simultan: në anglisht simultaneous, në italisht simultaneo, në frëngjisht simultané, në spanjisht simultàneo, në gjermanisht simultan. Fjala, në të gjitha këto gjuhë, e ka origjinën nga latinishtja simultaneus, që nga viti 1652, me rrënjë fjalën simul, që do të thotë në të njëjtën kohë, dhe me prapashtesën –taneus. Kështu që është krejtësisht e gabuar të thuash, të mendosh dhe të shkruash “simultant”; në rast se do të përdorim një fjalë të huazuar, ne do ta përdorim drejt atë, pra në rastin tonë “simultan”.
