Wie het daardie eerste beslissende tamatie gegooi wat die La Tomatina-revolusie begin het? Die feit is, niemand weet nie. Miskien was dit ’n rebellie teen Franco of ’n karnaval wat handuit geruk het. Volgens die gewildste weergawe van die storie wou plaaslike inwoners tydens die 1945-fees van Los Gigantes (’n optog van reusagtige papiermâché-poppe) ’n kamma-rusie begin om aandag te trek. Hulle het op ’n groentewaentjie daar naby afgekom en ryp tamaties begin rondslinger. Onskuldige omstanders het betrokke geraak totdat die toneel ontaard het in ’n massiewe skermutseling van vlieënde vrugte. Die opstokers moes die tamatieverkopers vergoed, maar dit het nie die herhaling van nóg tamatiegevegte – óf die geboorte van ’n nuwe tradisie – gekeer nie.

Bang vir ’n verergering van die situasie, het owerhede in die 1950's telkemale ’n verbod ingestel, dit laat verslap en dan wéér ingestel. In 1951 is plaaslike inwoners wat die wet verontagsaam het, in die tronk gegooi totdat openbare protes op hulle vrylating aangedring het. Die bekendste vermetelheid teenoor die tamatie-verbod was in 1957 toe voorstanders ’n skynbegrafnis vir die tamaties gehou het, nogal met ’n doodskis en stoet. Ná 1957 het die plaaslike regering besluit om hul seile na die wind te hang; hulle het ’n paar reëls ingestel en die mal tradisie gelate aanvaar.

Alhoewel die tamaties die middelpunt van belangstelling is, volg die finale kragmeting eers ná ’n week se feestelikhede. Dis ’n viering van Buñol se beskermheiliges – die Maagd Maria en Sint Louis Bertrand – met straatoptogte, musiek en vuurwerke op uitgelate Spaanse manier. Om kragte op te bou vir die komende geveg, word ’n epiese paella op die vooraand van die stryd bedien – ’n tentoonstelling van ’n ikoniese Valencia-gereg van rys, seekos, saffraan en olyfolie.

Deesdae het hierdie ongebonde fees ’n mate van orde. Organiseerders het so ver gegaan as om ’n spesiale variëteit onsmaaklike tamaties net vir dié jaarlikse geleentheid te kweek. Feestelikhede begin omstreeks 10:00 wanneer deelnemers meeding om ’n stuk ham bo-aan ’n vetterige paal te gryp, terwyl omstanders wat in die strate sing en dans die stoeiers met water natspuit. Wanneer die kerkklok die middaguur inlui, ry vragmotors propvol tamaties die dorp binne, terwyl sangkrete van "To-ma-te, to-ma-te!" ’n crescendo bereik.

Dan, met die afvuur van ’n waterkanon, begin die eintlike affêre. Dís die groen lig om tamaties pap te druk en te slinger in volskaalse aanvalle op mededeelnemers. Langafstand-tamatiegooiers, trompop aanvallers en mediumafstand-haakskote. Wat ook al jou tegniek is, teen die tyd dat dit verby is, gaan jy nogal anders lyk (en voel). Amper ’n uur later kan tamatie-deurdrenkte bomgooiers in ’n see van papperige salsa speel, met min oorblyfsels wat soos tamatie se kind lyk. ’n Tweede kanonskoot kondig die einde van die stryd aan.